معماری سازمانی

باتوجه به نقش و جایگاه ویژه وزارت راه و شهرسازی در بدنه اجرایی و اقتصادی کشور و بدلیل پیچیدگی و تنوع گسترده مأموریت‌ها و اهداف وزارت متبوع، برنامه ریزی جامع و هدفمند در بخش‌های مختلف این وزارتخانه اهمیت قابل توجهی دارد. از طرف دیگر به دلیل نقش کلیدی و راهبردی فناوری اطلاعات در تحقق مأموریت‌ها و اهداف سازمان‌ها، اعم از دولتی و خصوصی، توسعه و بکارگیری فناوری اطلاعات کانون توجه سیاستگذاران و برنامه‌ریزان حوزه‌های مختلف قرار گرفته است. بکارگیری مناسب فناوری اطلاعات موجب یکپارچگی فرایندها و اطلاعات در وزارت راه و شهرسازی و همچنين افزایش کارآمدی فرایندها و فعالیت‌های وزارتخانه شده و تحقق مأموریت‌ها و اهداف وزارت متبوع را ممکن می‌سازد. بنابراین برنامه‌ریزی جامع فناوری اطلاعات، هم‌راستا با مأموریت‌ها و فرایندهای وزراتخانه اهمیت بالایی دارد. 

سامانه‌هایی با این کارکردها در حوزه داده‌های مکانی تحت عنوان Spatial Data Clearinghouseبدین منظور تدوین معماری سازمانی کلان وزارت راه و شهرسازی با رویکرد فناوری اطلاعات، در بهمن ماه سال 1393 با مجوز مقام عالي وزارت راه و شهرسازي، در دستور كار معاونت برنامه‌ريزي و مدیریت منابع وزارت متبوع قرار گرفت و پس از 2 سال، با مشارکت و همراهي معاونت‌های ستادی، سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه و وابسته و همچنین سه اداره کل راه و شهرسازی اصفهان، خراسان رضوي و قزوين (به عنوان نمايندگان ادارات كل راه و شهرسازي) و نيز تلاش شبانه‌روزی مشاور طرح (شرکت مهندسی مشاور حاسب سیستم) به پايان رسيد. نقشه راه پنج ساله معماری کلان مجموعه وزارت راه و شهرسازی به عنوان يكي از خروجي‌هاي اصلي اين پروژه، با حضور مقام عالي وزارت، در جلسه يازدهم شوراي راهبري معماري سازماني، در 12 بهمن ماه 1395، به تصويب رسيد.

memari-sazmani

پروژه مذکور با چارچوب TOGAF و روش ADM، که معروف ترین و پرکاربردترین چارچوب معماری سازمانی در دنیا محسوب می‌شود، انجام گرفته است و بر این اساس نقشه راه پنج ساله معماری سازمانی کلان وزارت راه و شهرسازی از سال 1396 تا سال 1401 تدوین شده است. محدوده اين معماری، شامل وزارت راه و شهرسازی، سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه و وابسته وزارت مذكور و ادارات کل راه و شهرسازی استان‌ها مي‌باشد. اين پروژه در قالب پنج مرحله اصلی به شرح زير صورت گرفته است.

مرحله اول

تدوین معماری کلان کسب‌وکار: در این مرحله بر اساس شرح وظایف و مأموریت‌های معاونت‌ها و سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه و وابسته، اسناد بالادستی و قوانین و مقررات، زنجیره ارزش وزارت راه و شهرسازی تدوین شده است و فرایندهای مدیریتی، اصلی و پشتیبانی زنجیره ارزش تا سه سطح شناسایی شده است. زنجیره ارزش تدوین شده تمامی مأموریت‌های وزارت راه و شهرسازی را در بر می‌گیرد و در سطح سوم، شامل 222 کلان فرایند عملیاتی می‌باشد.

مرحله دوم

طراحی معماری کلان داده و سامانه‌های اطلاعاتی: در این مرحله، در گام اول گروه‌ داده‌های متناظر با هر کدام از فرایندهای سطح سه زنجیره ارزش احصاء شد و گروه‌ داده‌های ورودی و خروجی هر فرایند شناسایی گردید و چرخه عمر گروه داده‌ها استخراج شد. در گام بعدی وضعیت موجود سامانه‌های اطلاعاتی ستاد وزارت راه و شهرسازی و سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه و وابسته مستند شده و مورد تحلیل قرار گرفت. سپس مجموعه‌ای از مطالعات الگوبرداری در موضوعات مختلف انجام شد و درس آموخته‌های این مطالعات الگوبرداری در قالب یک سند مجزا جمع بندی گردید. در انتها، معماری مطلوب سامانه‌های اطلاعاتی وزارت راه و شهرسازی، سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه و وابسته و ادارات کل راه و شهرسازی استان‌ها، طراحی گردید. برای همه سامانه‌های اطلاعاتی وضعیت مطلوب شناسنامه جداگانه‌ای تدوین و قابلیت‌ها و تبادل اطلاعات اين سامانه‌های اطلاعاتی، تعیین شد. در این مرحله بیش از 1400 گروه داده شناسایی و برای وضعیت مطلوب حدود 150 سامانه‌ اطلاعاتی، تعیین شده است.

مرحله سوم

برنامه‌ریزی تدوین معماری تکنولوژی: در مرحله سوم، موضوعات اصلی تکنولوژی زیرساخت و سیستم براساس سامانه‌های اطلاعاتی و میان افزارهای وضعیت مطلوب، مشخص و مدون گردید و برنامه‌ای برای توسعه متوازن زيرساخت‌هاي فناوري اطلاعات و سامانه‌هاي اطلاعاتي، تدوين گردید.

مرحله چهارم

تدوین نقشه راه و برنامه گذار: در این مرحله ابتدا تحلیل شکاف صورت گرفت تا شكاف و فاصله‌ بین وضعیت موجود و وضعیت مطلوب شناسایی شود. سپس متناسب با شکاف‌های شناسایی شده، مجموعه‌ای از پروژه‌ها و اقدامات تعریف شد تا با انجام این پروژه‌ها و اقدامات، وضعیت مطلوب محقق شود. براي هريك از پروژه‌هاي تعريف شده، شناسنامه‌اي تدوين گرديد. در هر شناسنامه، اهداف و خروجي پروژه‌، اقدامات اصلی پروژه، برآورد زمان و هزینه انجام پروژه، متولی پروژه و الزامات اجرایی پروژه مشخص شده است. در گام بعد متناسب با اولویت‌های وزارت متبوع و با توجه به الزامات بالادستی، پروژه‌ها اولویت بندی شده‌‌ و برنامه زمانبندی انجام پروژه‌ها تعیین گردیده است. افق زمانی نقشه راه، پنج سال، از سال 1396 تا سال 1400، درنظر گرفته شده است و نقش هر کدام از معاونت‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه و ادارات کل در این نقشه راه به روشنی تبیین شده است. در این مرحله به منظور تحقق وضعیت مطلوب، حدود 250 پروژه تعیین شده است.

مرحله پنجم

اجراي برنامه‌هاي طراحی نظام راهبری اجرای معماری سازمانی و مدیریت تغییرات: در این مرحله، به منظور راهبری اجرای معماری سازمانی در ستاد و سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه و وابسته و همچنین به منظور مدیریت تغییرات و نیازمندی‌های جدید، نظام مربوطه طراحی گردیده است و ساختار، فرایندها، دستورالعمل‌ها و آیین نامه‌های راهبری اجرا و مدیریت تغییرات، تدوین شده است.

خروجی های اصلی اين پروژه

  • مدون نمودن زنجيره ارزش وزارت راه و شهرسازي و شناسايي كلان فرايندهاي زنجيره ارزش
  • طراحي معماري مطلوب سامانه‌هاي اطلاعاتي و تعيين كليه قابليت‌ها و تبادل اطلاعات سامانه‌ها در وضعيت مطلوب
  • تدوين نقشه راه معماري سازماني شامل شناسايي پروژه‌ها و اقدامات، تعيين اولويت بندي و زمانبندي پروژه‌ها
  • هم‌سو سازي راهبردي توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات وزارت راه و شهرسازي با راهبردهاي اين وزارتخانه

اهداف اصلی سند نقشه راه معماری سازمانی وزارت راه و شهرسازی

یکپارچگیِ فرایندها، سامانه‌های اطلاعاتی و اطلاعات: با اجراي پروژه‌هاي نقشه راه، كليه فرايندها، سامانه‌ها و اطلاعات در تمامي ابعاد وزارت راه و شهرسازي و سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه و وابسته، به صورت يكپارچه، هماهنگ و همراستا با يكديگر، عمل خواهند كرد.

دسترسي به موقع به اطلاعات جامع، يكپارچه و با كيفيت: ايجاد سامانه‌ها و پياده‌سازي مكانيزم‌هاي تعبيه شده در معماري سازماني موجب مي‌شود كه داده‌ها و اطلاعات به صورت ثبتي، استاندارد و در طي فرايند توليد شود و امكان بهره برداري از اطلاعات جامع، استاندارد و با كيفيت، توسط سياست گذاران و برنامه ريزان فراهم گردد.

افزایش کارآمدی و قابلیت‌های فرایندها و فعالیت‌های وزارتخانه: بهينه كردن فرآيندها، به نحوي كه پاسخگوي تغييرات مداوم شرايط محيطي مؤثر بر فعاليت‌هاي وزارتخانه بوده و پشتيبان راهبردهاي كسب‌و‌كار باشد، با مديريت مؤثر و بهره‌برداري از اطلاعات از مجراي فناوري اطلاعات ممكن مي‌‌شود. لذا يكي از دستاوردهاي اصلي اجراي نقشه راه معماري سازماني وزارت راه و شهرسازي، افزایش کارآمدی و قابلیت‌های فرایندها و فعالیت‌های وزارتخانه، مي‌باشد.

ارائه خدمات یکپارچه به عموم شهروندان، صاحبان حرفه و سایر ذینفعان: از طريق توسعه و پياده‌سازي سامانه‌هاي اطلاعاتي تعيين شده در معماري سازماني، مي‌توان همه خدمات موردنياز را به صورت الكترونيكي و از راه دور به شهروندان، دستگاه‌هاي اجرايي، صاحبان حرفه و سایر ذینفعان، ارائه داد. بدون آنكه كاربران را درگير پيچيدگي‌ها و بروكراسي داخلي وزارتخانه نمايد.

شفاف سازی اطلاعات و برقراری جریان شفاف اطلاعات بین بخش‌های مختلف: پياده سازي نقشه راه معماري سازماني موجبِ شفاف سازي و استانداردسازي اطلاعات، برقراري جريان شفاف اطلاعات و تبادل مناسب اطلاعات بين حوزه‌ها و بخش‌هاي مختلف، خواهد شد.

برنامه ريزي و تصميم گيري مؤثر: توليد داده‌هاي استاندارد و با كيفيت و ایجاد ابزارهای مبتني بر فناوري اطلاعات برای پشتیبانی از تصمیمات در سطوح مختلف، ناشي از پياده سازي نقشه راه معماري سازماني، منجر به بهبود چشم‌گيري در كيفيت برنامه ريزي و تصميم گيري در وزارت راه و شهرسازي خواهد شد.